استان کردستان با ۲۹ هزار کیلومتر مربع مساحت، ۱٫۸ درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است و از این لحاظ در رتبه هجدهم قرار دارد.
این استان مرزی در یک منطقه کوهستانی واقع شده و در طول سال های گذشته شرایط جغرافیایی و اقلیمی آن در توسعه این استان تاثیر گذار بوده و این اثرات در بخش توسعه راه ها، شهرسازی و حتی صادرات و اردات بیشتر نمایان است.
کردستان بدلیل ۲۲۷ کیلومتر مرز مشترک با عراق، مشابهت های قومی، فرهنگی و ارتباط خویشاوندی بین شهروندان ۲ کشور و قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی جنوب و شمال غرب کشور دارای ظرفیت ها و توانمندی های بالقوه ای است.
فعالیت ۲ مرز رسمی باشماق مریوان و سیرانبند بانه، وجود سه بازارچه فعال مرزی در شهرهای بانه، مریوان و سقز، وجود ۱۹ تعاونی مرزنشین با حدود ۲۸۰ هزار نفر جمعیت زیر پوشش و شبکه بازارهای محلی و فرا منطقه ای پتانسیل بالای این استان جهت صادرات و واردات کالا را نشان می دهد.
در کنار این قابلیت های خوب مرزی به دلیل نامناسب بودن زیرساخت های حمل و نقل، استان کردستان تاکنون نتوانسته از این موقعیت به خوبی استفاده و از این توانمندی در راستای توسعه خود بهره ببرد.
** مشکلات توسعه ای در حوزه راه های کردستان
کردستان با هفت هزار و ۸۳۴ کیلومتر راه اصلی، فرعی و روستایی، در زمینه راه آسفالته روستایی از کم برخوردارترین استان های کشور است، متوسط شاخص بهره‌برداری از راه‌های آسفالته روستایی در کشور ۶۴ درصد است که این رقم در مورد استان کردستان ۴۱ درصد است.
کردستان از شبکه آزاد راه محروم است و در زمینه احداث بزرگراه هم محدودیت دارد و تنها حدود ۱۸۰ کیلومتر از شبکه زمینی حمل و نقل این استان دارای استانداردهای نسبی بزرگراه است.
طول شبکه بزرگراهی در کشور ۱۵ هزار و ۴۰۰ کیلومتر است ولی میزان برخورداری کردستان نسبت به طول راه های کشور ۱۰ درصد است که میانگین این میزان در کشور ۱۸ درصد است.
در زمینه راه اصلی نیز ۲۴ هزار کیلومتر طول شبکه راه های کشور است که میزان برخورداری در استان کردستان ۱۵ درصد و در کشور حدود ۲۸ درصد است.
به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر در کشور، ۲۱ کیلومتر بزرگراه وجود دارد ولی این رقم در استان کردستان به حدود ۱۱ کیلومتر رسیده است که این مهم نشان می دهد که کردستان با عقب ماندگی زیادی در این حوزه روبرو است.
در کنار این مشکلات متصل نشدن به شبکه حمل و نقل ریلی کشور و محدودیت های پروازی فرودگاه سنندج و به بهره برداری نرسیدن فرودگاه سقز از دیگر موارد توسعه نامتوازن بخش حمل و نقل کردستان در مقایسه با استان های همجوار است.
این محرومیت کردستان در حمل و نقل ریلی و هوایی در حالی وجود دارد که استان های همجوار کردستان به شبکه حمل و نقل ریلی کشور متصل شده اند، بدلیل محدودیت های فرودگاه سنندج، پروازهای بین المللی از جمله اعزام حجاج کردستانی از فرودگاه همدان انجام می شود.
**سکونت ۵۱ درصدی جمعیت شهری کردستان در بافت ناکارآمد
مدیر کل راه و شهرسازی کردستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: ۵۱ درصد جمعیت شهری استان در بافت ناکارآمد شهری از جمله بافت فرسوده، سکونتگاه های غیررسمی و بافت تاریخی زندگی می‌کنند.
شهرام ملکی افزود: در بین شهرهای استان در سقز ۵۸٫۶ درصد جمعیت، در بانه ۵۸٫۲ درصد جمعیت و کامیاران ۵۶٫۹ درصد جمعیت در بافت‌های ناکارآمد زندگی می کنند و این شهرستان ها به ترتیب بیشترین درصد سکونت جمعیت در بافت ناکارآمد را پوشش داده اند.
وی یادآور شد: از مجموع کل ۱۲ هزار و ۶۷۲ هکتار مساحت شهرهای استان، سه هزار و ۲۶۲ هکتار معادل ۲۵٫۷ درصد آن بافت های ناکارآمد است.
رشد قارچ گونه ساخت و سازها در نواحی منفصل شهری که بیشتر بدون اخذ مجوز و قبل از حضور دستگاه های خدمات رسان مانند شرکت های توزیع برق، گاز و آب بوده؛ همواره این دستگاه ها را با چالش های کمبود انشعاب مواجه می کند.
در استان کردستان با توجه به مهاجرت روستاییان به شهرها، در سال های اخیر رشد ساخت و ساز مسکن در نواحی ناکارآمد گسترش پیدا کرده و حتی برخی از طرح های دولتی از جمله پروژه مسکن مهر نیز در این محدوده قرار گرفته است.
** قرار گرفتن منابع غنی آب در غرب و زمین مناسب در شرق کردستان
یکی دیگر از نامتوازن بودن توسعه در کردستان در بخش منابع آبی غرب استان و دشت های وسیع در بخش شرقی و در شهرستان های قروه و بیجار است.
کردستان با میزان بارندگی سالیانه ۵۴۰ میلیمتر (۲ برابر میانگین کشوری) و ۴٫۳ میلیارد متر مکعب حجم منابع آب سطحی را دارد ولی سه دشت بزرگ استان شامل قروه، دهگلان و چهاردولی جزء دشت های ممنوعه هستند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کردستان گفت: به منظور مهار و توسعه بهره برداری از منابع آب های سطحی استان، هم اکنون ۳۵ طرح سد مخزنی شامل ۹ طرح در حال بهره برداری، ۱۲ طرح اجرایی و ۱۴ طرح مطالعاتی است.
اقبال شانظری افزود: در صورت به بهره برداری رسیدن طرح های اجرایی و مطالعاتی در سطح استان، یک میلیارد و ۸۰۸ میلیون متر مکعب آب در سال قابل استحصال خواهد بود.
وی اضافه کرد: هزینه بالای تولید آب به علت وضعیت توپوگرافی استان و عدم رعایت الگوی مصرف بهینه آب به خصوص در بخش کشاورزی از مهمترین چالش های بخش آب استان کردستان است.
شانظری یادآور شد: عدم وجود برنامه ریزی منسجم در گذشته در مبحث ورود به صنعت و صنایع وابسته به کشاورزی، عدم توجه به افزایش بهره وری آب در استان و عدم توجه به بهبود وضعیت کیفی منابع آب از جمله چالش های پیش روی این بخش است.
به گفته وی، واقع شدن دشت های وسیع مانند دهگلان و قروه در بخش شرقی استان و قرار گرفتن منابع آبی در قسمت غربی استان و دشواری شرایط انتقال آب از دیگر مشکلات این بخش است.
یکی دیگر از مشکلات بخش آب در استان کردستان قرار داشتن مدیریت سه سد بزرگ احداث شده استان در اختیار استان های همجوار است و کردستان در چگونگی بهره برداری و رها سازی آب این سدها نقشی ندارد.
مدیریت سد گاوشان کامیاران در دست استان کرمانشاه، سد تلوار بیجار در دست استان زنجان و سد شهید کاظمی سقز نیز در دست استان آذربایجان غربی قرار دارد و این موضوع از مسایل مهم در توسعه نامتوازن بخش سد سازی در کردستان محسوب می شود.
این شرایط نامتوازن، در بخش کشاورزی کردستان نیز وجود دارد بطوری که از مجموع یک میلیون و ۱۵۰ هزار هکتار اراضی قابل کشت استان تنها ۱۰ درصد به صورت آبی و مابقی به صورت دیم کشت می شود.
این نامتعادل بودن میزان اراضی آبی و دیم در کردستان در حالیست که در سایر استان های کشور حدود ۴۰ درصد اراضی به صورت آبی کشت می شود.
کردستان در تولید برخی محصولات کشاورزی از جمله توت فرنگی، انگور سیاه، سیب زمینی و انواع میوه های هسته دار و دانه دار از استان های برتر در منطقه و کشور است اما نبود صنایع تکمیلی و تبدیلی در استان باعث شده بسیاری از این محصولات برای فرآوری به استان های دیگر ارسال شود.
در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت کردستان یک میلیون ۶۰۳ هزار و ۱۱ نفر سرشماری شده که از این تعداد ۷۰/۸ درصد در مناطق شهری و ۲۹٫۲ درصد هم در مناطق روستایی استان ساکن هستند.
استان کردستان دارای ۱۰ شهرستان است.
